O reto-românico: unidade e fragmentação

Mário Eduardo Viaro

Resumo


Resumo: Os manuais de linguística ou filologia românica costumam incluir o reto-românico como uma das principais línguas neolatinas, ao lado do português, espanhol, francês, italiano e romeno. No entanto, tal denominação refere-se na verdade a um conjunto extremamente heterogêneo de línguas, com uma profunda fragmentação dialetal. Acresce-se a isso o recente problema da padronização da norma escrita. Este artigo  pretende especificamente apresentar a situação linguística atual dos Grisões e o problema da convivência do romanche com os dialetos alemães e o italianos.
Palavras-chave: Reto-românico; dialetologia; contato linguístico. 

Resumen: Los manuales de linguística o filología románica costumbran incluir el reto-románico como una de las principales lenguas neolatinas, al lado del portugués, español, francés, italiano y rumano. Pero tal denominación se refere en la realidad a un conjunto extremamente heterogéneo de lenguas, con una profunda fragmentación dialectal. Se añade a eso el reciente problema de la estandarización de la norma escrita. Este artículo pretende especificamente presentar la situación linguística actual de los Grisones y el problema de la convivencia del romanche con los dialectos alemanes e italianos.
Palabras-clave: Reto-románico; dialectología; contacto linguístico. 

Abstract: Raeto-Romance is usually included, as well as Portuguese, Spanish, French, Italian and Rumanian, among the main Neolatin languages in the handbooks about Romance Philology or Linguistics. However, an extremely heterogeneous set of very different languages, with a huge dialect splitting is meant by such denomination. The problem is also increased with the recent standardization of the written language. The current linguistic situation of the Grisons is specifically dealt in this paper, as well as the coexistence of the Rumantsch language together with the German and the Italian dialects.
Keywords: Rhaeto-Romance; dialetology; linguistic contact.


Texto completo:

PDF

Referências


ANDERLAN-OBLETTER, A. La rujeneda dla oma: gramatica dl ladin de Gherdëina. Urtijëi: Istitut Pedagogich Ladin; Lia Maestri de Gherdëina, 1991.

ASCOLI, G. I. Saggi Ladini. Archivo Glottologico Italiano, v. 1, p. 316-353, 1873.

BATTISTI, C. Sulla pretesa unità ladina. Archivo Glottologico Italiano, v. 22-23, p. 409-444, 1929.

BEC, P. Manuel pratique de philologie. Paris: A. & J. Picard, 1971. v. 2.

BERNARDI, R. et al. Curs de gherdëina. Zürich; Innsbruck; Urtijëi: Istitut Ladin “Micurá di Rü”, 1999.

BEZZOLA, R. R.; TÖNJACHEN, R. O. Dicziunari tudais-ch–ladin. Chur: Lia Rumantscha, 1997.

CAVIEZEL, E. Geschichte von Verschriftung, Normierung udn Standardisierung des Surselvischen. Bern: Wittwer-Service, 1993.

COLLE, L. et al. Vocabolario italiano-ampezzano. Bolzano: Cassa Rurale et artigiana di Cortina d’Ampezzo e delle Dolomiti, 1997.

CROATTO, E. Vocabolario ampezzano. Cortina d’Ampezzo: Cassa Rurale ed Artigiana, 1986.

DA COL, G. L’idioma ladino a Cibiana di Cadore. Pieve d’Alpago: Nuove Edizioni Dolomiti, 1991.

DARMS, G.; GROSS, M.; DAZZI, A.-A. Pledari grond tudestg-rumantsch rumantsch-tudestg. Mustér: Lia Rumantscha, 1993.

DARMS, G.; GROSS, M.; DAZZI, A.-A. Wörterbuch rätoromanisch-deutsch deutsch-rätoromanisch. Zürich: Langenscheidt, 1989.

DECURTINS, A. Rätoromanisch: Aufsätze zur Sprach-, Kulturgeschichte und zur Kulturpolitik. Chur: Società Retorumantscha, 1993.

DECURTINS, A. Vom Vulgärlatein zum Rätoromanischen. Chur: Historisch-antiquarische Gesellschaft von Graubünden, 1986.

DECURTINS, A. Zur Morphologie der unregelmässigen Verben im Bündnerromanischen: historisch-deskriptive Studie mit besonderer Berücksichtigung der Sur- und Sutsetsischen. Bern: A. Francke, 1958.

DECURTINS, C. Rätoromanische Chrestomatie. Chur: Oktopus; Società Retorumantscha, 1983-1986. 15 v.

DICZIUNARI RUMANTSCH GRISCHUN. Chur: Institut dal DRG, 1939-1997.

DIEKMAN, E. Probleme und Aspekte von Kodifizierungsbemühungen des Bündnerromanischen und Bericht über eine Umfrage zur Rezeption und Akzeptanz des Rumantsch Grischun als gesamtbündnerromanischer Schriftsprache. In: DAHMEN, Wolfgang et al. Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprache. Tübingen: Gunter Narr, 1991. p. 69-104.

FAGGIN, G. Gramatica friulana. Campoformido: Ribis, 1997.

GANZONI, G. P. Grammatica ladina: grammatica sistematica dal rumauntsch d’Engiadin’Ota per scolars e creschieus da lingua rumauntscha e tudas-cha. Samedan: Lia Rumantscha; Uniun dals Grischs, 1983.

GARTNER, T. Rätoromanische Grammatik. Heilbronn: Gebr. Henningen, 1883.

GROSS, M. et al. Rätoromanisch: facts and figures. Chur: Lia Rumantscha, 1996.

HAIMAN, J.; BENINCÀ, P. The Rhaeto-Romance languages. London; New York: Routledge, 1992.

HOLTUS, G et al. Lexikon der Romanistischen Linguistik. Tübingen: Max Niemeyer, 1989. v.3.

ILIESCU, M. Zur Normierung der Graphie des Friaulischen. In: DAHMEN, W. et al. Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprache. Tübingen: Gunter Narr, 1991. p. 41-53.

JABERG, K. Considérations sur quelquers caractères généraux du romanche. In:______. Mélanges de linguistique offerts a Charles Bailly. Genève: George & Cie, 1939. p. 283-292. p. 283-292.

JENNY, L. Wier und schii: dialektgschichtä va Tschappina. Chur: Walservereinigung Graubünden; Terra Grischuna, 1985.

KREFELD, T. Der surselvische Wortschatz, die questione ladina und die quantitative Arealtypologie. Ladinia, sföi culturâl dai ladins dles Dolomites, San Martin de Tor, v. 18, p. 261-288, 1994.

LEONARD, C. Proto-Raeto-Romance and French. Language, v. 40, p. 32-32, 1962.

LEONARD, C. The vocalism of Proto-Raeto-Romance. Orbis, v. 21, p. 61-100, 1972.

LIVER, R. Manuel pratique de romanche sursilvan-vallader: précis de grammaire suivi d’un choix de textes. Chur: Lia Rumantscha, 1991.

MANI, C. Pledari sutsilvan rumàntsch-tudestg tudestg-rumàntsch. Chur: Lia Rumantscha, 1977.

MENZLI, G. Curs da rumantsch grischun. Chur: Lia Rumantscha, 1995.

MEYER, K. Duden – wie sagt man in der Schweiz? Wörterbuch der schweizerischen Besonderheits. Mannheim; Leipzig; Wien; Zürich: Duden, 1989.

NAZZI, G. et al. Dictionnaire frioulan; français-frioulan–frioulan-français. Acuilee: Ribis, 1995.

NAZZI, G.; NAZZI, L. Dizionario italiano-friulano friulano-italiano. [s.l.]: Antonio Vallardi, 1997.

PEER, O. Dicziunari rumantsch ladin-tudais-ch. Chur: Lia Rumantscha, 1962.

PELLEGRINI, A. Vocabolario fodom-taliân-todâsè Wörterbuch. Bolzano: Ferrari-Auer, [s. d.].

PELLEGRINI, G. B. Saggi sul ladino dolomitico e sul friulano. Bari: Adriatica, 1972.

RITTER, A. Historische Lautlehre der ausgestorbenen romanischen Mundart von Samnaun. Gerbrünn bei Würzburg: A. Lehmann, 1981.

ROSSI, H. von. Ladinisches Wörterbuch – vocabolario ladino (brach) – tedesco. Innsburck; Vich: Universität Innsburck; Istitut Cultural Ladin, 1999.

SALVIONI, C. Ladinia e Italia. Rendiconti del R. Istituto Lombardo di Scienze e Lettere. Pavia, 1917. p. 41-78.

SCHMID, H. Richtlinien für die Gestaltung einer gesamtbündnerromanischen Schriftsprache Rumantsch Grischun. In: ANNALAS DE LA SOCIETAD RETORUMANTSCHA. Puntraschigna, Grafiscrit, v. 102, p. 3-36, 1989.

SCHMID, H. Wegleitung für den Aufbau einer gemeinsamen Schriftsprache der Dolomitenladiner. San Martin de Tor/Vich: Istitut Cultural Ladin “Micurá de Rú”; Istitut Cultural Ladin “Majon de Fascegn”, 1998.

SOLÈR, C. Sprachgebrauch und Sprachwandel: eine theoretische Faktoranalyse und die Pragmatik der Sprachbehandlung bei den Rätoromanen von Lumbrein mit einem Vergleich der Germanisierung in Präz und Sarn. Zürich: Zentralstelle der Studentenschaft, 1983.

SONDER, A; GRISCH, M. Vocabulari da Surmeir rumantsch-tudestg tudestg-rumantsch. Chur: Lia Rumantscha, 1970.

SPESCHA, A. Grammatica sursilvana. Chur: Casa Editura per Mieds d’instrucziun, 1989.

TAJINA, A. D. Dizionèr talian-fascian-talian. Trento: Artigianelli, 1998.

THÖNI, G. P. Rumantsch-Surmeir: grammatica per igl idiom surmiran. Chur: Lia Rumantscha, 1969.

VIELI, R.; DECURTINS, A. Vocabulari romontsch sursilvan-tudestg. Chur: Lia Rumantscha, 1995.

VIELI, R.; DECURTINS, A. Vocabulari romontsch tudestg-sursilvan. Chur: Lia Rumantscha, 1975.

WEINREICH, U. Languages in contact. Paris: Mouton, 1970.




DOI: http://dx.doi.org/10.17851/2238-3824.14.0.101-156

Apontamentos

  • Não há apontamentos.


Direitos autorais 2009 Mário Eduardo Viaro